herspoor

IN ONBRUIK GERAAKTE SPOORLIJNEN IN NEDERLAND

Auteur: Berend Brummelman

Onderwerp: In onbruik geraakte spoorlijnen in Nederland

Datum opstelling document: 2006

Status document:

Samenvatting inhoud: per provincie een opsomming van in onbruik geraakte spoorlijnen. Oorspronkelijk was dit document opgesteld aan de hand van een topografische kaart van ±1960, waarop veel in onbruik geraakte spoorlijnen stonden. De gegevens van het oorspronkelijke document vormden de basis van aangedragen zienswijzen voor twee projecten: ‘Zienswijze tracé Zuiderzeespoorlijn Zuid-Friesland 9-7-88’ en ‘Alternatief plan Betuwelijn april 1995’. Dit is geweest van vóór het internettijdperk. Informatie was moeilijker toegankelijk. Voor een volledig overzicht wordt verwezen naar websites waarop antieke spoorwegenkaarten te zien zijn. Zie b.v.: ‘Spoorlijnenkaart Nederland 1916’.

 

IN ONBRUIK GERAAKTE SPOORLIJNEN IN NEDERLAND

Indeling per provincie. Hier en daar provinciegrens overschrijdend. Dit overzicht pretendeert niet volledig te zijn. Op een spoorwegenkaart uit 1916, ‘Spoorlijnenkaart Nederland 1916’, staan bijna alle onderstaande spoorlijnen aangegeven. Mogelijk zijn er van hier niet opgesomde spoorlijnen ook nog restanten over, die van belang zouden kunnen zijn voor eventuele renovatie.
In Wikipedia staat ook een niet volledige opsomming van spoorlijnen: verleden en heden:  http://nl.wikipedia.org/wiki/Lijst_van_spoorlijnen_in_Nederland 

 

Groningen

  • Lijn Zuidbroek-> Veendam->Stadskanaal-> Ter Apel.
    Bij Zuidbroek buigt deze lijn af van de bestaande lijn Groningen-Nieuweschans.
    Tot aan Veendam is deze lijn nog in functie voor goederenvervoer. Aanvullende notitie in 2014: sinds enkele jaren is het baanvak tussen Zuidbroek en Veendam weer in gebruik voor reizigersvervoer, zodat er momenteel weer een rechtstreekse verbinding wordt onderhouden tussen Groningen vv Veendam: ‘Nieuwe spoorlijnen’.
    Tussen Veendam en Stadskanaal is deze lijn nog in functie voor een museumstoomtrein: `Museumspoorlijnen`.
    Aanvullende notitie 2021. Recentelijk zijn er plannen om langs onze oostgrens een rechtstreekse spoorverbinding tot stand te brengen tussen de universiteitssteden Groningen en Enschede. Daartoe dient er, naast allerlei andere investeringen, geïnvesteerd te worden in nieuw spoor tussen Stadskanaal en Emmen. Zie verder bij Herspoorproject: ‘Nedersaksenspoorlijn’.
  • Opgeheven lijn: Groningen->Roden->Leek->Marum->Drachten.
    Eventueel zou dit nog grotendeels bestaand tracé voor een deel kunnen worden gebruikt voor de al jaren bediscussiëerde verlengde Zuiderzeelijn (Lelylijn): Lelystad-> Emmeloord-> Heerenveen -> Drachten-> Groningen.
  • Van andere vroegere spoor-(tram-)lijnen in de provincie Groningen is m.i. weinig overgebleven. Zo liep in vroeger tijden er nog een lijn vanaf Zuidbroek in noordelijke richting naar Delfzijl. Aanvullende notitie 2021. In het kader van de mogelijke uitvoering van de Nedersaksenlijn zou het denkbaar zijn dat er studie wordt gedaan naar doortrekking van de Nedersaksenspoorlijn bij Zuidbroek in noordelijke richting naar Delfzijl en de Eemshaven, speciaal als goederenspoorlijn.
    Overigens lijken in de provincie Groningen verhoudingsgewijs de meeste ooit aangelegde spoorwegen thans nog in functie te zijn.

 

Friesland

  • Opgeheven lijn: Leeuwarden-> Stiens-> Holwerd/ (veerboot naar Ameland)-> Dokkum. Zie ook in deze map het Volkskrantartikel: ‘Vk.29-12-01 Leeuwarden-Dokkum’.
  • Opgeheven lijn Joure-Lemmer. Met name bij Scharsterbrug en Sint Nicolaasga zijn er duidelijke restanten van deze spoorlijn te vinden.
  • Van diverse andere lijnen in de provincie Friesland is hoegenaamd niets meer terug te vinden.

Drente

Overijssel

  • Lijn: Enschede-> Boekelo-> Haaksbergen->Neede->Borculo->Ruurlo
    ->Zelhem->Doetinchem.
    Van deze lijn is het traject tussen Boekelo en Haaksbergen nog in functie voor een ‘museumstoomtrein’: `Museumspoorlijnen`.
  • Opgeheven lijn Deventer->Diepenveen->Wesepe->Raalte.
  • Van diverse andere lijnen in de provincie Overijssel is hoegenaamd niets terug te vinden.

Gelderland

Utrecht

  • Opgeheven lijn Bilthoven->Huis ter Heide->Zeist
    Bij Bilthoven buigt deze lijn af van de bestaande lijn Utrecht->Amersfoort
    In een verder verleden vloeide deze lijn in het centrum van Zeist samen met de lijn komend vanaf Utrecht-> De Bilt en liep verder door van Zeist via Driebergen, Doorn, Rhenen, Wageningen, Oosterbeek naar Arnhem. Maar na het centrum van Zeist is er niets meer over van deze lijn.
  • Gedeeltelijk opgeheven lijn Amersfoort->Leusden->Woudenberg/ Scherpenzeel
    ->Veenendaal->Rhenen->Kesteren
    Het traject tussen Ammersfoort en Leusden doet nog dienst voor goederenvervoer voor Pon, importeur van de automerken Volkswagen en Audi.
    Het traject tussen Veenendaal en Rhenen is ± 20 jaar geleden weer in gebruik genomen na jarenlang te zijn verwaarloosd. Het is nu een aftakking van de lijn Utrecht->Arnhem voor een regelmatige verbinding tussen Utrecht en Rhenen.
    In Kesteren vond de lijn aansluiting op de nog bestaande lijn tussen Tiel en Elst (Gld.). Deze spoorlijn was een onderdeel van een directe verbinding van Amsterdam naar Nijmegen.
  • Opgeheven lijn Breukelen->Vinkeveen->Wilnis->Mijdrecht->Aalsmeer->Hoofddorp
    ->Haarlem. Zie ook in deze map:     ‘Vk.1-12-01 Nieuwersluis-Aalsmeer’.
    Tot eind jaren zestig kan ik me herinneren dat er in de A2 in de buurt van Breukelen nog een overweg met knipperlichten lag, waarover incidenteel goederentreinen reden.
  • Voor personenvervoer opgeheven Utrechtse Stadslijn. Deze lijn loopt vanaf Utrecht-Blauwkapel als aftakking van de bestaande lijn Amersfoort->Utrecht via het opgeheven station Maliebaan, dwars door de stad Utrecht, naar Utrecht-Lunetten en heeft hier aansluiting op het bestaande traject Utrecht Arnhem ’s Hertogenbosch

Ook is deze lijn als een verlengde te beschouwen van de lijn Hilversum-> Utrecht, waarbij het nog voor personenvervoer in functie zijnde spoor bij Utrecht-Blauwkapel afbuigt naar de lijn Amersfoort->Utrecht, in de richting van Utrecht-C.S.

Deze Utrechtse stadslijn doet nog dienst als goederenspoorlijn, kennelijk om goederentransport via Utrecht-C.S. te vermijden.

Met de Wethouder van Verkeer en Ruimtelijke Ordening is in 2002 over deze lijn schriftelijk contact geweest: zie Herspoorproject ‘.
Aanvullende notitie 2021. Het lijkt erop dat het traject van Blauwkapel tot het Maliebaanstation (=spoorwegmuseum) in functie zal blijven, terwijl het zuidelijk deel van het spoorwegmuseum naar Lunetten wordt opgeheven.
Van enkele andere lijnen in de provincie Utrecht is hoegenaamd niets terug te vinden.

Noord-Holland

  • Opgeheven lijn Amsterdam->Amstelveen, Aalsmeer, Uithoorn

Voorbij Amstelveen splitste zich deze lijn in een spoor naar Aalsmeer en één naar Uithoorn. De tak naar Uithoorn gaf aansluiting op de opgeheven lijn Haarlem-> Breukelen (zie onder Utrecht); idem: de tak naar Aalsmeer gaf aansluiting op de opgeheven lijn Breukelen -> Haarlem.                                                                    

Het gehele traject van Amsterdam via Uithoorn naar Breukelen heeft tot ±1970 nog dienst gedaan voor lokaal goederenvervoer.

Het traject Amsterdam->Amstelveen heeft momenteel, over een lengte van 7 km nog een museumtramfunctie: ‘Museumspoorlijnen’.

 

  • Opgeheven lijn Santpoort Noord->Velsen->IJmuiden.
    Bij Santpoort Noord buigt deze lijn af van de bestaande spoorlijn Haarlem->Alkmaar.

In de jaren tachtig is deze lijn opgeheven.
In de jaren negentig heeft het bedrijf Lovers geprobeerd deze lijn te exploiteren d.m.v. een rechtstreekse trein vanaf Amsterdam C.S. via Haarlem naar IJmuiden.

  • Zuidelijk van station Beverwijk zijn er twee aftakkingen van de bestaande lijn Alkmaar -> Haarlem. Deze lopen beide in westelijke richting om bij Wijk aan Zee samen te vloeien en tot aan de zee door te lopen. Deze stukken spoorweg worden gebruikt voor goederenvervoer voor de Hoogovens en vanaf station ‘Velserbosch’ als museumspoorlijn: Hoogovens Stoomtrein IJmuiden. Zie ‘Museumpoorlijnen’.

Net als bij Zandvoort en Hoek van Holland zou ook hier een trein met reizigersvervoerfunctie tot aan het strand van Wijk aan Zee kunnen lopen. De infrastructuur ligt er klaar voor.

  • Opgeheven lijn Hoorn -> Medemblik.
    Deze lijn doet in de zomermaanden nog dienst voor een museumstoomtram: ‘Museumspoorlijnen’.
  • Van diverse andere lijnen in de provincie Noord-Holland is hoegenaamd niets terug te vinden.

 

Zuid-Holland

  • In Den Haag loopt er een spoorlijn van enkele kilometers van Den Haag H.S. naar de Schilderswijk met ook een aftakking naar het Zuiderpark.
    Een dergelijke spoorlijn zou een trambaanfunctie kunnen hebben. Er zou dan beter van bestaande infrastructuur gebruik worden gemaakt.
  • Van de Maasvlakte naar Barendrecht loopt een goederenspoorlijn met onderweg diverse aansluitingstakken vanuit de havens. Voor reizigersvervoer zal deze lijn waarschijnlijk nooit hebben gefunctioneerd.
    Bij Barendrecht splitst deze lijn zich in aftakkingen naar bestaand spoor richting Rotterdam en richting Dordrecht.
    Deze lijn is het starttraject van de “Betuwe-route”: ’Betuwelijn’.
    Om optimaler gebruik van bestaande infrastructuur te maken zou deze lijn ook een reizigersvervoerfunctie kunnen hebben voor het havengebied en voor plaatsen als Hoogvliet, Poortugaal, Spijkenisse, Rozenburg, Brielle en Oostvoorne. Zie: ‘Goederenspoorlijnen’.
  • Van diverse andere lijnen in de provincie Zuid-Holland is hoegenaamd niets terug te vinden.

                                                                                                                   

Zeeland

  • Opgeheven lijn Goes -> ’s Gravenpolder ->Hoedekenskerke->Oudelande->Borsele.
    Ik weet niet of deze lijn ooit voor reizigersvervoer dienst heeft gedaan. Het was tot in de zestiger jaren van de vorige eeuw in ieder geval nog wel een goederenlijn voor akkerbouwproducten als bieten en aardappelen. Tegenwoordig is dit spoor in functie als museumspoorlijn: ‘Museumspoorlijnen’.
  • Opgeheven internationale lijn Terneuzen-> Axel->Hulst-> De Klinge (Belg.) -> Sint Niklaas (Belg.)-> Mechelen (Belg.). Zie ook in deze map het Volkskrantartikel ‘Vk. 20-10-01 De Klinge-Terneuzen’.
    Tot dicht bij het vroegere station Axel doet deze lijn nog dienst als goederenspoorlijn voor het industriegebied ten zuiden van Terneuzen. Tussen Terneuzen en dit zuidelijk industriegebied is er een aftakking in westelijke richting, met een spoorbrug over het Kanaal Terneuzen-Gent naar de westelijk van dit kanaal gelegen spoorlijn:
  • Opgeheven internationale lijn Terneuzen -> Sluiskil -> Sas van Gent -> Zelzate (Belg.) -> Gent (Belg.).
    Deze lijn is als goederenspoorlijn nog in functie, voornamelijk voor Dow Chemical Terneuzen.
    In België is er lobby van de Bond van Trein- Tram- en Busgebruikers om dit traject weer in functie te krijgen voor reizigersvervoer: ‘BTTB-dossier-gent-zelzate’.
  • Van enkele andere lijnen in de provincie Zeeland is hoegenaamd niets terug te vinden.

 

Noord-Brabant

  • Opgeheven lijn Lage Zwaluwe -> Geertruidenberg -> Raamsdonk(sveer)-> Waalwijk->Drunen->Vlijmen-> ’s Hertogenbosch.
    Bij Zevenbergschen-Hoek buigt deze lijn af van de bestaande lijn Dordrecht->Breda.
    Bij ’s Hertogenbosch sluit deze lijn aan op de lijn Eindhoven-> ’s Hertogenbosch. Zie ook in deze map: ‘    6-10-01 Den Bosch-Drunen’. En ‘‘Vk.13-10-01 Drunen-Geertruidenberg’.
    Bij Geertruidenberg buigt er een aftakking van deze lijn in zuidelijke richting af:
  • De lijn Geertruidenberg -> Oosterhout. De spoorlijn is nog steeds als goederenspoor in functie òf tot recent als zodanig in functie geweest. Op die manier is Oosterhout per spoor nog bereikbaar vanaf Lage Zwaluwe. Momenteel is er actie om de spoorlijn meer gebruik te laten maken van goederenvervoer: http://opeenshadikhet.eu/viewtopic.php?p=295387 )
  • Opgeheven internationale lijn Tilburg->Baarle Nassau->Baarle Hertog (Belg.)
    ->Turnhout (Belg.). Zie in deze map: ‘    ‘Vk.22-9-01 Tilburg-Turnhout’.
  • Grotendeels opgeheven internationale lijn Boxtel->Schijndel->Veghel->Uden->Haps
    ->Oefelt-> Gennep->Goch (Dld.). Zie Herspoorproject ‘Duitse lijntje    ’ en de Volkskrantartikelen: ‘Vk.8-12-01 Boxtel-Uden’ en ‘Vk.15-12-01 Uden-Gennep’.
    Vlak na het station Boxtel buigt deze lijn af van de bestaande lijn naar Eindhoven.
    Tot aan Veghel doet deze lijn nog dienst als goederenspoorlijn. Aanvullende notitie 2021. Het schijnt dat de lijn geheel wordt/is opgeheven.
  • Opgeheven internationale lijn Geldrop-> Valkenswaard-> Achel (Belg.)-> Neerpelt (Belg.). Heringebruikname van deze spoorwegverbinding wordt van Belgische zijde gepropageerd als lightrailspoorlijn: ‘Spartacus lijn 3 Hasselt-Eindhoven’.
    Deze lijn buigt bij Geldrop af van de bestaande lijn Eindhoven->Maastricht en sluit bij Neerpelt aan op het nog bestaande Belgische spoorwegennet.
    Het laatste stuk van deze lijn bij Neerpelt is een onderdeel van de veel in het nieuws zijnde lijn De IJzeren Rijn: Herspoormap ‘IJzeren Rijn’. Zie ook in deze map het Volkskrant-artikel     ‘Vk.24-11-01 IJzeren Rijn’.
  • Van enkele andere lijnen in de provincie Noord-Brabant is hoegenaamd niets terug te vinden.

Limburg

  • Opgeheven internationale lijn Weert-> Budel -> Hamont (Belg.)-> Neerpelt
    Ook dit is een gedeelte van het traject van de “IJzeren Rijn”: ‘IJzeren Rijn’. Zie ook in deze map het Volkskrant-artikel     ‘Vk.24-11-01 IJzeren Rijn’.
    Ook de volgende lijn is hiervan een deel:
  • Opgeheven internationale lijn Roermond-> Dalheim (Dld.)-> Mönchen-Gladbach (Dld.): deel van de ‘IJzeren Rijn’.
    Over gedeelten van het traject van “De IJzeren Rijn” is goederenvervoer mogelijk. Op het Belgische deel tussen Neerpelt en Antwerpen vindt ook reizigersvervoer plaats. Of het traject van “De IJzeren Rijn” ooit nog weer die belangrijke goederenvervoerfunctie zal krijgen, waarvoor vooral België heeft gepleit, als alternatief, dan wel tegenhanger, van de ‘Betuwelijn’, is nog geen uitgemaakte zaak.
  • Opgeheven lijn Schin op Geul ->Wijlre-> Wittem-> Simpelveld-> Kaalheide-> Kerkrade.
    Dit lijntje werd “Het Miljoenenlijntje” genoemd, omdat de exploitatie indertijd handenvol geld kostte. ±15 à 20 jaar geleden is deze lijn opgeheven. Deze lijn doet nog dienst voor een museumspoortrein: ‘Museumspoorlijnen’.
    Bij Simpelveld buigt er van deze lijn een aftakking af:
  • Opgeheven internationale lijn Simpelveld-> Bocholtz -> Vetschau (Dld.) -> Aken (Dld.).
    Deze opgeheven lijn is de oudste grensoverschrijdende spoorlijn van Nederland. Van Simpelveld tot aan Vetschau doet deze lijn dienst voor een museumstoomtrein: ‘Museumspoorlijnen’ en : ‘Basisdocument Railverkeer Nederland-Duitsland, verleden en heden’.
  • Spoorlijn bij vroegere staatskolenmijn ‘Maurits’. Zuidelijk van station Geleen buigt van de bestaande spoorlijn Sittard -> Maastricht een aftakking in westelijke richting af over het terrein van D.S.M.
    Of deze lijn ooit voor reizigersvervoer dienst heeft gedaan is mij niet bekend. Heden nog in functie voor goederenvervoer voor D.S.M.
  • Spoorlijn Sittard -> Limbricht -> Born -> Holtum. Noordelijk van station Sittard buigt van de bestaande spoorlijn Sittard -> Roermond een aftakking in noordwestelijke richting af. Waarschijnlijk doet dit lijntje nog dienst als goederenspoorlijn.
    Locale publieke discussie is gaande om een nieuwe verbinding per spoor te verkrijgen tussen de bedrijfsterreinen van Nedcar en Holtum-Noord met de hoofdspoorlijn Sittard-Roermond:
    http://sittard-geleen.nieuws.nl/nieuws/20131012/plannen-spoorlijn-stuiten-op-verzet/
  • Van een aantal andere lijnen in de provincie Limburg is hoegenaamd niets terug te